Jan Allersma

Ik heb mijn mailbox opgeruimd. Ik heb nog een oude mailconversatie gevonden uit december 2019. Deze conversatie gaat over het ontstaan van het Harlingers. Voordat deze conversatie in de vergetelheid raakt, lijkt het mij een goed idee om 'm toch ergens op te slaan zoals hier. Onderaan de pagina staat de conclusie.

De eerste mail die ik stuurde, heb ik niet meer terug kunnen vinden. In essentie vroeg ik hoe het Harlingers is ontstaan en of het Harlingers een Nederlands of Fries dialect is.

Goedemiddag,

Over het Stadfries het volgende:
De taalkundige afkomst van het Stads in Friesland zal daarom gezocht moeten worden in het overnemen van een Hollands gekleurde verkeerstaal door een Friese bevolking die op niet-Friese contacten gericht is.
Het begin van de ontfriesing van de grote steden is dus niet verlopen in de vorm van aanpassingen binnen het Fries zelf, met een half aangeleerde mengtaal van het Fries en Nederlands als gevolg. De hogere lagen zijn op een niet-Friese (grotendeels Hollandse) taal overgegaan die niet half, maar goed aangeleerd is. Uiteraard heeft deze Hollandse taal in Friesland wel Friese accenten.

Uit: Fryslân land van talen
Reitze J. Jonkman & Arjen P. Versloot

U zou eventueel ook nog contact op kunnen nemen met de Fryske Akademy. Daar doen ze o.a. onderzoek naar dialecten.

Mei freonlike groetnis,
(...)

Dag Fryske Akademy,

Uit interesse ben ik benieuwd of het Harlingers een Nederlands dialect is, ondanks dat het als Stadsfries wordt bestempeld. De Afûk heeft die vraag al voor een groot deel kunnen beantwoorden (zie onderstaande mail). Ik was nog benieuwd of er een bepaalde periode aan te wijzen is wanneer de 'ontfriesing' in de steden, met in het bijzonder Harlingen, begon. En ik ben ook benieuwd of het Harlingers van toen veel lijkt op het Harlingers van nu. Hebben jullie een publicatie die nader op dit onderwerp ingaat?

Met vriendelijke groet,
(...)

Zeer geachte heer Allersma,

Het antwoord van de Afûk klopt wel, alhoewel er nog altijd onduidelijkheid is over het aard en karakter van het Stadsfries van de zeven Friese steden. Zeker is toch wel dat het Stadsfries geen Fries is, hoeveel echt Friese elementen in de taal zitten blijft schimmig. Het probleem is namelijk dat wij niet goed weten hoe de taal er vanaf het voorkomen in de loop van de zestiende eeuw heeft uitgezien. Er is nagenoeg tot de tweede helft van de achttiende eeuw niets van op schrift overgeleverd. Uiteraard is er verschil tussen het Stadsfries van nu, ook dat van Harlingen, en het Stadsfries van de tijd van het ontstaan na de ontfriesing van de steden na ca. 1525, maar het moge duidelijk zijn dat wij daar geen goede vergelijking van kunnen maken.
Voor een leesbaar overzicht van de eigenheden van het Stadsfries verwijs ik graag naar Digitale bibliotheek voor Nederlandse letteren. Ook kan ik wijzen op publicaties van Cor van Bree. Hij heeft ideeën ontwikkeld over het karakter van de taalvariëteit.
(...)

Mei vriendelijke groet,
(...)

Vervolgens gaat de conversatie verder door over andere zaken. Maar het is dus duidelijk: Harlingers is een Nederlands dialect dat in Friesland gebruikt wordt en is ontstaan doordat Friezen met Hollanders probeerden te communiceren, waardoor er een soort 'tussentaal' is ontstaan.